Trong lĩnh vực phát triển phần mềm, câu nói “Code là để con người đọc, máy chỉ là người chạy” đã trở thành kim chỉ nam cho nhiều lập trình viên chuyên nghiệp. Điều này phản ánh đúng tinh thần của Clean Code (code sạch) – phong cách lập trình giúp mã nguồn trở nên dễ đọc, dễ hiểu và dễ bảo trì, từ đó nâng cao hiệu suất làm việc nhóm và chất lượng sản phẩm đầu ra.
Vậy làm sao để bắt đầu viết code sạch? Dưới đây là những mẹo thực tế mà bạn có thể áp dụng ngay hôm nay.
1. Đặt tên biến, hàm và class có ý nghĩa
Tên là “cửa ngõ” đầu tiên để hiểu được đoạn mã đang làm gì. Một tên biến, hàm hay class rõ ràng giúp giảm đáng kể thời gian đọc và debug code.
Ví dụ không tốt:
pythonCopyEditdef fx(x, y):
return x * y
Ví dụ clean code:
pythonCopyEditdef calculate_total_price(unit_price, quantity):
return unit_price * quantity
Một số lưu ý:
- Dùng tiếng Anh phổ biến để đảm bảo tính toàn cầu
- Không dùng từ viết tắt khó hiểu trừ khi là chuẩn công nghệ (API, URL…)
- Tên hàm nên bắt đầu bằng động từ:
getUserInfo(),updateProfile()
2. Mỗi hàm chỉ nên làm một việc duy nhất
Một nguyên tắc quan trọng trong clean code là Single Responsibility Principle. Mỗi hàm hoặc module chỉ nên có một lý do để thay đổi. Điều này giúp bạn dễ viết test case, dễ tái sử dụng và dễ debug nếu có lỗi.
Ví dụ hàm làm nhiều việc:
javascriptCopyEditfunction handleUserData(user) {
validate(user);
saveToDatabase(user);
sendWelcomeEmail(user.email);
}
Tách nhỏ theo nhiệm vụ:
javascriptCopyEditfunction handleUserData(user) {
if (!validateUser(user)) return;
storeUser(user);
notifyUser(user.email);
}
3. Loại bỏ những dòng code không còn sử dụng – mẹo viết clean code cần biết
Những dòng code bị comment lại hoặc “code thử nghiệm” nên được xóa sau khi không còn dùng đến. Điều này giúp mã sạch hơn, dễ bảo trì hơn.
Code cũ không được xóa là gánh nặng cho người đến sau. Nếu bạn cần lưu trữ lại logic cũ, hãy dùng Git hoặc công cụ quản lý phiên bản thay vì để trong code chính.
4. Viết comment để giải thích tại sao, không phải cái gì
Một đoạn code viết tốt sẽ tự giải thích bằng tên biến, cấu trúc hàm. Comment chỉ nên dùng khi cần giải thích ý định hoặc những logic khó hiểu.
Ví dụ comment không cần thiết:
javaCopyEdit// Tính tổng 2 số
int sum = a + b;
Comment hợp lý:
javaCopyEdit// Dùng công thức điều chỉnh thuế cũ theo quy định 2024
double adjustedTax = calculateAdjustedTax(income, location);
5. Sử dụng định dạng nhất quán – bí kíp viết clean code
Định dạng code nhất quán giúp cả team dễ làm việc với nhau hơn. Bạn có thể dùng các công cụ như:
- Prettier (JS/TS, HTML, CSS)
- Black (Python)
- Clang-Format (C/C++)
Hãy thống nhất quy định trong team từ đầu dự án: dùng tab hay space, mỗi dòng dài bao nhiêu ký tự, đặt dấu ngoặc thế nào…
6. Viết unit test cho các chức năng quan trọng
Dù không trực tiếp nằm trong “clean code”, nhưng test là cách để bảo vệ code sạch khỏi việc bị phá vỡ khi có thay đổi sau này.
Một code sạch chưa đủ – nó cần bền vững qua thời gian, và đó là lý do bạn nên viết test.
7. Tổ chức thư mục và file hợp lý – cách viết clean code hiệu quả
Việc chia nhỏ dự án thành các module riêng biệt, tách biệt phần xử lý logic, controller, giao diện,… sẽ giúp bạn và đồng nghiệp dễ dàng định vị code hơn.
Ví dụ:
bashCopyEdit/controllers
/services
/models
/utils
Kết luận
Clean code trong lập trình không chỉ là một kỹ năng, mà còn là tư duy. Khi bạn ưu tiên viết code dễ đọc, rõ ràng và gọn gàng, bạn không chỉ giúp bản thân trong hiện tại mà còn giúp chính mình – hoặc người khác – trong tương lai.
Hãy nhớ: code đẹp là code không cần giải thích.